Back to nature

In 2002 maakte ik een rondreis in Ecuador. Met enkele mannen van de Achuarstam ben ik een paar dagen door het oerwoud getrokken. Het was een adembenemend avontuur. Wegen zijn er niet. Alle vervoer gebeurt over de rivier. In het oerwoud zelf valt haast geen levend wezen te bespeuren. Buiten een paar spinnen en kikkers, die je ziet omdat je Indiaanse gids er je minzaam attent op maakt, zie je niets. Je hoort boven je hoofd een cocktail van geluiden van vogels en apen, maar door het dichte bladerdak krijg je ze niet te zien. Alleen een sterke urinegeur verraadt de plek waar de apen zich het meest ophouden. Enkel van op de rivier kan je occasioneel grotere dieren waarnemen.

Op zo een tocht ben je volkomen afhankelijk van je Indiaanse gids, die zich in dit labyrint van lianen, takken en wortels volledig op zijn gemak voelt en zich, blijkbaar zonder bijzondere inspanning, over dit geaccidenteerde terrein beweegt. Het is fascinerend om te zien, met hoeveel respect deze mensen de natuur benaderen. Zij excuseren zich bij de boom waarvan ze een blad, een stukje bast of een tak wegnemen, voor de overlast die ze hem berokkenen. Ze leven met en van de natuur. Op de foto zie je één van de gidsen met een pas gevangen piranha. Op een kleurenfoto zou je de prachtige rode keel en onderbuik en de flonkerende zilveren rug kunnen waarnemen.

Het oerwoud en de rivier voorzien in de levensbehoeften van deze mensen en leveren hen, buiten voedsel en huisvesting, ook geneeskundige planten, die hen in staat stellen de kwalen, waarmee ze in dit onherbergzame gebied geconfronteerd worden, te behandelen. Wetenschappers vrezen dat, door de intensieve ontbossing van het regenwoud, er bepaalde boom- en plantensoorten al verdwenen zullen zijn, nog voor zij de kans gekregen hebben om de waardevolle stoffen, die deze planten bevatten, in kaart te brengen. Zo zijn er zeker geneeskundige stoffen verdwenen die ons, bij het bestrijden van bestaande of nieuwe ziektes, hadden kunnen helpen.

Dat sommige van die geneeskundige kruiden vroeg of laat ook in de dierengeneeskunde zouden opduiken, zal u wellicht niet verbazen. Ook de aquaristiek profiteert mee van deze natuurlijke heelmiddelen.

Eén van deze natuurproducten, dat zich in de aquaristiek een plaats veroverd heeft, zijn de bladeren van de tropische amandelboom, Terminalia catappa. Oorspronkelijk was deze boom enkel terug te vinden langs de kust. Thans kom je hem ook tegen in grootsteden als Bangkok of Singapore. Het zijn reusachtige bomen, die oorspronkelijk uit India komen. Ze kunnen makkelijk 25 tot 30m hoog worden.

Hun bladeren worden 30cm groot. Nadat ze eerst sappig groen zijn, verkleuren ze naar roestbruin en vallen, na verloop van tijd af. De amandelboom groeit het best op een zanderige bodem. De bladeren vormen op het einde van de takken rozetten. Twee maal per jaar verliest de boom zijn bladeren: dit gebeurt een eerste keer in januari – februari; een tweede keer in juli – augustus. De bladeren vallen pas de eerste keer af na vier jaar. De groene amandelvruchten kleuren, als ze rijp zijn, blauwrood. Binnenin bevinden zich twee noten die, inzake smaak, aan de ons bekende amandelnoten doen denken. Spijtig genoeg zijn de noten moeilijk los te peuteren uit de vlezige bolster die hen beschermt. Zeeamandelen kunnen rauw gegeten worden. De olie die eruit getrokken wordt, gebruikt men in Zuid-Amerika om mee te koken. In Zuidoost-Azië is deze olie dan weer niet geliefd in de keuken. Bij de houtwinning speelt de Indische amandelboom slechts een ondergeschikte rol. Zijn hoofdtaak is het verstrekken van schaduw.

De amandelboom bevat vele stoffen, die kunnen gebruikt worden voor medicinale doeleinden. In alle landen waar de Indische amandelboom voorkomt, wordt er één of ander geneesmiddel uit gewonnen.

Hier volgen enkele voorbeelden.

In Zuidoost Azië worden de bladeren, de schors en de vruchten tegen reumatische pijnen ingezet. In Mexico verkiest men daarentegen van de noten en de schors thee te maken, die goed helpt bij verkoudheid of astma. De bladeren worden er gebruikt bij tandvleesbloeding of tandvleesontsteking. De Mexicanen eten de rijpe vruchten tegen de reisziekte of als ze zich onwel voelen. Op de Filippijnen wordt thee getrokken uit de bladeren, die aangewezen is bij maagparasieten. Op Samoa behandelt men er oogontstekingen en reuma mee. De inwoners van Taiwan gebruiken gedroogde bladeren bij het behandelen van wonden. Ze bereiden er een tinctuur uit, die ze op de wonde uitstrijken. Een aftreksel van jonge, groene bladeren zou goed zijn tegen buikkrampen. In India en Pakistan wordt het sap van de jonge bladeren gebruikt als geneesmiddel tegen lepra, allerlei soorten huidaandoeningen en hoofdpijn. De schors zou, als ze overgoten wordt met kokend water, alle mogelijke infecties van de mond bestrijden. Ook tegen buikloop en spijsverteringsstoornissen zou thee van de schors zeer effectief zijn.

Dit zijn allemaal voorbeelden van oude traditionele geneeswijzen. Maar ook de moderne geneeskunde heeft ontdekt dat de Indische amandelboom werkzame stoffen bevat, waarmee hoge bloeddruk met succes kan behandeld worden.

De stoffen die de boom bevat zijn onderzocht en men weet dat bijvoorbeeld Violaxanthine, Lutheine en Zeaxanthine daartoe behoren. Ook Flavonoïden, zoals bij voorbeeld Quecethin en Kamfer, kunnen uit de boom gewonnen worden. De bladeren geven zeer sterke tannines af in de vorm van Punicalin, Punicalagin en Tercatheïne. In Taiwan worden, dank zij vergevorderde onderzoekingsmethodes, stoffen geïsoleerd die gebruikt worden in chemotherapie bij kanker.

Zoals je kan vaststellen, biedt de natuur met deze boom een gigantisch arsenaal aan stoffen aan, die werkzaam zijn op verschillende fronten.

Het kon dan ook niet lang uitblijven, vooraleer visfarms uit Zuidoost-Azië zich van de genezende kracht van de bladeren van deze boom bewust werden en ze dan ook daadwerkelijk gingen gebruiken.

Wat de kwekers niet wisten, is dat de stoffen, die uit de bladeren getrokken werden, nog na 10 dagen in water van 40°C kunnen opgespoord worden. Dat betekent dat de reeds opgesomde natuurlijke extracten en de bladeren hun heilzame werking minstens 10 dagen in het aquarium behouden.

Als men bedenkt dat bestaande geneesmiddelen gewoonlijk slechts drie of vier dagen actief zijn en dan nog vaak door de filter moeten uitgefilterd worden, omdat een langdurig gebruik te agressief en te schadelijk zou kunnen zijn, is het een formidabele zaak om met de bladeren van de Indische amandelboom duurzame resultaten te behalen over lange periodes. Bovendien moet men niet vrezen voor schadelijke gevolgen voor de vissen, omdat het hier gaat over een natuurlijke product, dat bij een juiste dosering hun immuunsysteem niet schaadt, maar het integendeel versterkt.

Tot op heden werd er in alle artikels die over het gebruik van de bladeren van de amandelboom verschenen zijn, steeds op gewezen dat de pH naar beneden gaat. Deze bewering is volledig onjuist, want bij gebruik van drie bladeren in een bak van 100 liter zakte de pH nauwelijks. Door het vrijkomen van de tannines, die in de bladeren opgeslagen zijn, kleurt het water wel bruin. Dit heeft echter geen negatieve invloed op de gezondheid van de vissen. Wel belangrijk zijn de 24 mg/100gr werkzame stoffen, waaronder het reeds vernoemde Violeoxanthine, Violaxanthine, Lutheïnepoxiet en nog twee bijkomende Tutheïneïsomeren.

In Mexico werden deze stoffen afgezonderd en in de vakliteratuur beschreven. Het kleine volume-extract (24 mg op 100gr bladgewicht) mag niet laten vermoeden dat het genezend effect eerder aan de lage kant zou zijn. Er zijn per slot van rekening medicijnen, waarbij 1mg van een bepaalde werkzame stof al een grote uitwerking heeft.

Het is vooral in de professionele kwekerijen dat men de bladeren van deze reuzenboom gebruikt. In Zuidoost-Azië wordt in alle flessen, waarin Kempvissen gehuisvest zijn, een stukje blad aan het water toegevoegd. Dit moet het vrij houden van schimmels en schadelijke stoffen. In de eerste plaats moeten de enorme vinnen gevrijwaard blijven van vinrot en schimmel.

Betta’s, die een kamp achter de rug hebben, zijn gewoonlijk behoorlijk toegetakeld. De vinnen zijn uitgerafeld en menige schub is in het gevecht beschadigd geraakt. Om te beletten dat de verwondingen infecteren, wordt er een amandelblad aan het water toegevoegd. De vinnen genezen en regenereren wondersnel. In een mum van tijd ziet de oude krijger er even mooi en krijgshaftig uit als in zijn beste dagen.

Ook bij het kweken met Betta’s wordt er, van zodra het mannetje een schuimnest heeft gebouwd en het wijfje er haar eitjes in afgelegd heeft, een amandelboomblad in het kweekbakje gedeponeerd. Het schuim van het nest heeft waarschijnlijk al een antibacteriële werking, maar daarbovenop maakt iedere kweker dankbaar gebruik van de ondersteunende werking van de bladeren van de Terminalia catappa.

Ook de discuskweker maakt gretig gebruik van de bladeren. Hij gebruikt ze niet alleen in de filter. Meestal ligt er hier of daar in het aquarium ook nog een blad. Dit heeft tot taak het eventueel beschimmelen van de eitjes tegen te gaan. De bladeren helpen trouwens ook bij verwondingen, die opgelopen werden tijdens het transport. Ook bij kwetsuren van het oog en de kieuwen helpt deze methode. Zelfs de zo gevreesde gatenziekte, wordt door het gebruik van deze bladeren gestopt en genezen.

Eén amandelblad kleurt het water lichtjes bruin. Meerdere bladeren maken het water intensief bruin, maar te denken dat hierdoor de pH daalt, is een misvatting. De bruine kleur ontstaat door het vrijkomen van tannine, dat van ondergeschikt belang is bij behandeling van ziektes of bij het verhinderen van het schimmelen van discuseitjes. Het zijn de niet zichtbare substanties, die helend of preventief werken.

Spijtig genoeg zijn de bladeren slechts sporadisch in de handel verkrijgbaar en zijn ze vrij duur. Momenteel is Bioleaf het enige product op de markt, dat uit amandelbladeren getrokken wordt.

Daarom is het belangrijk dat kwekers, exporteurs en aquariumliefhebbers uit het Oosten meer onderzoek doen op deze wonderbladeren en met producten op de markt komen, die ons zullen toelaten onze zieke vissen in de toekomst met dit natuurlijk middel te behandelen.

Wij volgen hun vorderingen op de voet en van zodra er degelijke producten op de markt komen, die gewonnen worden uit amandelboombladeren, zullen we ze zeker in ons assortiment "aquariumbenodigdheden" opnemen.

Karel Fondu,
De Siervis Leuven