Chemische oorlogvoering

Chemische oorlogvoering is, hoe onwaarschijnlijk dit ook klinkt, niet door de mens ontdekt. In de natuur wordt dit soort wapens al duizenden jaren met sukses gebruikt door dieren en planten. In het Amazonewoud is bijna iedere plant op één of andere manier giftig. Het zijn vooral de bladeren, die giftige stoffen bevatten. Zij moeten verhinderen dat de boom in een minimum van tijd door horden insecten, apen of vogels volledig kaalgevreten wordt en hierdoor afsterft.

Toch zijn er handige schepselen, die zelfs die giftige bladeren eten. Om niet vergiftigd te worden, moeten ze direct bij een boom in de buurt wat bladeren wegsnoepen, die het gif van de eerste gastheer neutraliseren. Ook klei is een vaak gebruikt middel tegen vergiftiging. Het plasje of de aardlaag, dat de juiste soort klei bevat, wordt dan ook druk bezocht door vogels en zoogdieren.

Ook insecten kunnen, door als rups giftige bladeren te eten, zich voor de rest van hun dagen beveiligen tegen vijanden. Het in hun jeugd opgeslagen gif blijft zelfs actief als ze al gemetamorfoseerd zijn tot vlinder. Felle kleuren geven vaak de boodschap door van "pas op, want als je mij opeet, ga je daar niet goed van zijn". Iedereen kent ondertussen de pijlgifkikkertjes wel, die alhoewel ze er beeldschoon uitzien, voor mens en dier dodelijk kunnen zijn.

Het gif, dat meestal door planten afgescheiden wordt, bestaat vaak uit fenolbevattende stoffen, zoals flavonoïde en tannine. De plant gebruikt deze stoffen zowel onder waarneembare vorm als onder reukvorm. Anthocyane zit vooral in roze, rode, purperen of blauwe planten en vindt men terug bij talrijke variëteiten van bruine Crypto's of rode Echinodorussen.

Tannine is een polymerisch flavonoïde, dat speekseleiwitten bindt en vraatlustige insecten afschrikt. Appelen, braambessen, thee en rode wijn bevatten tannine, dat een duidelijke samentrekkende werking heeft op de smaakpapillen. Het heeft een onaangename, droge, kruidige smaak. Tannine werd reeds 3000 jaar geleden gebruikt om leder te looien. Tot op heden kon niet vastgesteld worden, of planten tannine ook via de lucht kunnen verspreiden.

Het gif, dat bij gegroepeerde planten het vaakst voorkomt, stamt uit de groep der terpenoïden. Zij vormen een onderorde van de lipiden, die in brede zin kunnen beschouwd worden als vetstoffen. Kamfer behoort tot deze groep en komt in grote hoeveelheden voor in Eucalyptus.

Bij Salvia leucophylla wordt, via de bladeren, terpentijn vrijgegeven, die door de dauw op de omringende vegetatie afgezet wordt. Hierdoor ontstaat rond de planten een naakte, onbegroeide zandzone.

In aardappelen en zeegras zitten alkaloïden zoals cocaïne, kinine en cafeïnezuren. Bij zwammen zijn het dan weer penicillinezuren, die een allelopathische (giftige) eigenschap hebben.

Uit testen, uitgevoerd door het Amerikaanse leger, blijkt dat ook sommige waterplanten giftige eigenschappen bezitten. Nymphaea odorata en Brasenia schreberi gaven hoge concentraties gifstoffen af, die duidelijk de groei van andere planten remmen. Ook Eleocharis en de gele Nuphar lutea hebben een giftig potentieel. De door deze planten vrijgegeven gifstoffen behoren allen tot de alkaloïden. De zwavelachtige extracten van Nitella, Chara en Ceratophyllum remmen de fotosynthese af van het plantaardig plankton in het hen omringende biotoop.

Bij Myriophyllum spicatum werd vastgesteld dat hij, in zijn natuurlijke omgeving, de phenolachtige substantie tellimagrandin vrijgeeft, dat een duidelijk algendodend effect schijnt te hebben op blauwe alg. Deze planten geven per dag zo een 0,4mg gif vrij per mg drooggewicht. Dat is genoeg om de planten, onder natuurlijke omstandigheden, te vrijwaren van overwoekering door andere planten.

Iedere rechtgeaarde aquariaan zou nu een gat in de lucht moeten springen en uit de grond van zijn hart moeten wensen dat die giftige effecten ook in het aquarium zouden kunnen gebruikt worden om algen te bestrijden!

Vrienden, ga terug rustig zitten, want ik moet je spijtig genoeg teleurstellen. De minste waterverversing zou het effect van deze algenremmende stoffen namelijk te niet doen. Geen waterverversing zou dan weer leiden tot een te hoge concentratie aan nitrieten, die in een verder stadium, kunnen leiden tot ammoniakvergiftiging.

Geloof me, de beste manier om je algen onder controle te houden is en blijft een dicht beplant aquarium, waarin weinig vis rondzwemt en waarin wekelijks een redelijk grote hoeveelheid water wordt ververst.

Karel Fondu,
De Siervis Leuven